Gmina Janowiec Kościelny
Gmina Janowiec Kościelny położona jest na skraju południowo-zachodniej części województwa Warmińsko – Mazurskiego, w powiecie nidzickim. Od strony zachodniej graniczy z gminą wiejską Kozłowo, od strony wschodniej z gminą Janowo, od północnej z gminą miejsko – wiejską Nidzica i od strony południowej z gminą Wieczfnia (powiatu mławskiego). Obszar gminy leży w ok. 80 % powierzchni w dorzeczu rzeki Narwi. Główną rzeką zbierającą wody z terenu gminy jest Orzyc, stanowiąca wschodnią granicę gminy.
Rys historyczny
Historia gminy Janowiec Kościelny sięga XIII-ego wieku. Obszar położony na północny wschód od lewego brzegu rzeki Orzyc, nazwano Pobożem. Zamieszkiwała je drobna szlachta zaściankowa, a nazwa Poboże pochodzi najprawdopodobniej od niezwykłej pobożności tych ludzi i wielkiej miłości do Boga. Poboże zamieszkiwane przez szlachtę cząstkową jest charakterystyczne dla terenów objętych wcześniej osadnictwem drobnoszlacheckim. Na skutek podziałów rodzinnych lub odsprzedawania części majątków, średniozamożne domy szlacheckie zmieniały się w gniazda szlachty cząstkowej, a nawet zagrodowej. Jedna z przyczyn przemawiającą za tak gęstym osadnictwem drobnoszlacheckim na Pobożu była bliskość ważnego szlaku handlowego z Bramy Morawskiej na Prusy. Najstarsze wzmianki o wsiach drobnoszlacheckich na Pobożu sięgają roku 1401.
Gmina Janowiec Kościelny do roku 1955 należała do województwa warszawskiego, powiatu mławskiego. Stanowiła ona najdalej wysunięty na północ cypel powiatu mławskiego, sięgający małym zakosem na pograniczu Prus Wschodnich i Janowa. Połowa gminy, licząca 25 km. stanowiła jednocześnie granice państwa polskiego od Prus Wschodnich.
Atrakcje turystyczne
Gmina Janowiec Kościelny to piękne krajobrazy, czyste powietrze, spokój oraz lasy obfitujące w grzyby i zwierzynę łowną.
W rejonie wsi Smrody i Zaborowo (także w Kucach) żyją rodziny bobrów, które na bazie rzeki Orzyc i jej dopływów budują sobie żeremia. Wschodnia część gminy od wsi Smolany po Krusze to ostoja o randze krajowej wielu gatunków ptaków, w których gniazdują m.in.: żuraw, derkacz, cietrzew, orlik krzykliwy, błotnik łąkowy, stawowy, trzmielojad, bociany: czarny i biały, rycyk.
Gmina ta to potężne bogactwo archeologiczne: kurhany, cmentarzyska średniowieczne zwane „żalami”, (Pokrzywnica), figurki przydrożne, zagrody chłopskie z charakterystycznym ogrodzeniem - mur z kamienia polnego (Jastrząbki, Szczepkowo Borowe), dworki (Szczepkowo Zalesie, Szypułki, Krajewo), aleja lipowa w Szczepkowie Zalesiu. Na szczególną uwagę zasługuje przydrożna figurka w miejscowości Gwoździe, która wyrzeźbiona została z jednego bloku granitowego.
W centrum Janowca Kościelnego znajduje się piękny, zbudowany w 1910 roku w stylu neogotyckim kościół, wpisany do rejestru zabytków Warmii i Mazur. Kościół zbudowany został ze składek parafian staraniem księdza Hieronima Syskiego na wzór kościoła św. Floriana na Pradze w Warszawie. Projektantem był J.P.H. Dziekoński. Budowę kościoła rozpoczęto w 1904 roku – zakończono w 1910. Świątynia przetrwała okres I i II wojny światowej bez uszczerbku. Obok świątyni znajduje się zabytkowy cmentarz pobożański, gdzie najstarsze grobowce datowane są na wiek XIX.
Działalność kulturalną i rekreacyjno – sportową prowadzi Samorządowy Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji. Stałą i priorytetową o charakterze obrzędowym imprezą kulturalną w gminie jest „Święto Pieczonego Ziemniaka”, organizowane corocznie w miesiącu wrześniu.
Szlakiem pobożyńskich kurhanów
Większość obszaru gminy Janowiec Kościelny związana jest historycznie i językowo z Mazowszem. Dokumenty pochodzące z poprzedniego stulecia oraz badania archeologiczne dowodzą bardzo starego osadnictwa na Pobożu, sięgającego epoki brązu.
Gmina ta, znajduje się na obszarze szczególnie bogatym w zabytki archeologiczne. Starożytne cmentarzyska i kurhany wyznaczają nieme ślady bardzo odległej historii rodów osiadłych tu od wieków, a nawet tysiącleci.
Mając na względzie tak bogatą przeszłość, uczniowie Gimnazjum Zespołu Szkół w Janowcu Kościelnym postanowili otoczyć opieką najważniejsze stanowiska archeologiczne. Zadanie to, wykonane zostało w ramach realizacji projektu „Szlakiem pobożańskiech kurhanów”. Wybrane miejsca zabytkowe zostały uprzątnięte i oznaczone tablicami. Kurhany znajdują się w miejscowościach: Pokrzywnica Wielka, Bielawy, Bukowiec, Szczepkowo Borowe.